LEMMER – Job Degenaar had eigenlijk huisarts moeten worden. Net als zijn vader dat was. En zijn opa. En zijn overgrootvaders. Maar Job zag hoeveel uren zijn vader werkte. Dat hij dag en nacht in de weer was. Dat hij maar 4 uur sliep per nacht en dat verdedigde door te zeggen dat Churchill dat ook deed. Nu denkt hij wel eens dat het toch een mooi beroep was geweest. Maar toen hij een jaar of 13-14 was, had hij veel meer belangstelling voor gitaar spelen, muziek in het algemeen, meisjes en liedjes schrijven. Hij speelde tijdens zijn studie ook in een band.
Alleen het woord bleef over
Maar toen hij de muziek en de teksten van elkaar loskoppelde, bleef alleen het woord over. En die tekst zonder muziek bleek heel krachtig. En die bleef krachtig. En dus is dat woord er nu nog steeds. Want dichter en schrijver Job Degenaar schrijft als nooit tevoren en publiceert ook als nooit tevoren. Bovendien is hij voorzitter van het PEN Emergency Fund. Dit is een uniek, wereldwijd opererend fonds voor schrijvers en journalisten die in nood verkeren en direct hulp nodig hebben. Om bijvoorbeeld te vluchten, of voor levensonderhoud in een ander land. Of ze zorgen voor medicatie die dringend nodig is na bijvoorbeeld mishandeling of marteling.
“Of ik nog schrijf? Altijd”
Job krijgt tegenwoordig vaak de vraag of hij nog wel schrijft. Het antwoord daarop is kort: “Altijd. Ik schrijf altijd.” Tijdens de 1,5 jaar durende lockdown is dat alleen nog maar meer geworden. Want Job heeft een astmatisch verleden en heeft dus gezelschap vermeden. “In het begin vond ik het nog wel heerlijk om me even af te zonderen. Om nergens heen te hoeven. Maar op een gegeven moment ging ik wel de contacten en de internationale congressen van PEN bijvoorbeeld missen.” De Zoommeetingen die soms 1 tot 2 dagdelen in beslag namen, heeft hij dan nu ook wel gehad. Maar geschreven heeft hij. En hoe. “Vooral voor tijdschriften. Maar ook veel internationale publicaties verschenen van zijn hand. En onlangs is een nieuw bundeltje uitgekomen met ultra-korte gedichten dat Bijeengezwegen heet.
Werken herzien
Verder herzag hij veel van zijn oudere werken, waaronder Handkussen van de Tijd. Daarvan komt nu al de vierde uitgave uit. Want schrijven en herschrijven is wat hij altijd doet. “Dan ga ik door de hele bundel heen en kijk ik wat in mijn beleving toch anders moet. En stop ik er soms een ander gedicht bij in.” En soms gaat schrijven en dichten hem vlot af. Maar vaak ook is het een enorme worsteling om juist datgene zo te verwoorden als hij het bedoelt. “Er zijn gedichten waar ik 10 jaar over doe. Dan blijft het toch maar morren. En ik blijf net zolang doorgaan tot ik denk dat het gedicht af is.” Dan stuurt hij het naar een literair tijdschrift en meestal worden zijn gedichten dan wel geplaatst. “En dan weet ik dat het niet zo slecht is.”
Mensen tot andere gedachten brengen
Met zijn werken heeft hij vooral de intentie om mensen tot andere gedachten te brengen. Ze een andere kant op te sturen, hen uit een vast stramien te halen. Maar ook vooral om ze te wijzen op kleine dingen die het leven zo de moeite waard maken. “Mensen gaan vaak voorbij aan dat soort zaken in de waan van de dag. Uit sleur. Of uit gemakzucht. Maar taal kan dat veranderen, is daartoe in staat. Kan of moet soms zelfs choqueren als dat nodig is.” En 1 ding staat bij hem voorop: ”Ik schrijf altijd met het idee om het ook zelf als lezer te bekijken. Daarvoor moet ik dan altijd zelf als mens wel eerst geraakt worden door iets. Vervolgens maak ik daar dan een gedicht over.”
Lesgeven
Naast zijn dichterschap en werk voor PEN heeft Job ruim 35 jaar lesgegeven aan niet-Nederlanders die de taal moeten leren. Omdat hem dat boeit, omdat hij graag anderen een kans geeft. En omdat het mooi is om te zien hoe anderen zich ontwikkelen. Zijn eerste kennismaking met andere culturen had hij al vroeg: toen hij op zijn veertiende naar een internaat werd gestuurd waar veel jongens van buitenlandse diplomaten en zakenlieden zaten. Hij leerde daar vooral dat niet alles op de wereld is zoals dat in Nederland gaat. En dat er dus ook heel veel landen op de wereld zijn waar het voor groepen mensen, waaronder schrijvers en journalisten, niet veilig is. Die doordat ze iets schrijven wat hun overheid niet zint in de gevangenis belanden of erger. Of waarbij een groepering achter hen aan zit waardoor ze hun leven nergens veilig zijn. Het PEN Emergency Fund is er voor deze mensen en Job is er nu bijna vijf jaar voorzitter van, nadat hij tien jaar voorzitter is geweest van het Writers in Prison Committee van PEN Nederland.
Het fonds zorgt ervoor dat mensen geld krijgen om te vluchten of onder te duiken. Of ze staan hem of haar bij in het eerste levensonderhoud in een ander land, soms ook van hun gezinsleden. Daarbij worden eerst alle feiten uitvoerig gecheckt, maar hulp kan – doordat er een netwerk is dat door 100 landen loopt en 145 steunpunten heeft – snel gegeven worden.
Pen Emergency Fund
Om collega’s in nood meteen te kunnen helpen, richtte de Nederlandse schrijver A. den Doolaard in 1971 dit PEN Emergency Fund op. Een flinke donatie van de Duitse Nobelprijswinnaar Heinrich Böll gaf het fonds een kickstart. Maar ook donaties van schrijvers, journalisten en anderen die het doel ondersteunen, maken dat het fonds kan blijven helpen. En in de vijftig jaar van zijn bestaan hielp het al duizenden schrijvers in acute nood. “De reacties die we van mensen krijgen die we geholpen hebben, zijn heel positief. Ze vinden het ontzettend belangrijk dat ze geholpen worden in wat voor hen een uitzichtloze situatie lijkt. Omdat er daadwerkelijk hulp is, maar ook omdat ze weten dat er iemand is die om ze geeft.”
En in flink wat landen op deze aardbol is zulke hulp onmisbaar. Maar in sommige landen ook niet te geven, zoals in Noord-Korea, Iran, Syrië en China. Zo zijn er flink wat hulpvragen uit Afghanistan op dit moment. Maar banken liggen stil in het land en contacten kunnen op dit moment niet worden gelegd. Het fonds doet wat het kan, vooral achter de schermen. “Door deze inzet zijn zeker levens gered.”
Wereldbeeld
Wie dergelijke verhalen al jaren te horen krijgt, heeft ook wel een bepaald wereldbeeld ontwikkeld, stelt Job. Maar met zijn taal kan hij daar woorden aan geven. Situaties schetsen, maar ook de schoonheid van het leven hier benadrukken. En dat hoopt hij nog heel lang te doen. “Ja, ik hoop dat ik tot mijn laatste snik kan doorschrijven. Ondanks dat ik al heel veel gepubliceerd heb, hoop ik daar echt tot het einde mee door te kunnen gaan.”
Meer informatie en links
Meer over de bundels en boeken die Job Degenaar heeft uitgebracht is te vinden op zijn site. Een recensie over zijn jongste bundel Bijeengezwegen is hier te vinden. Wie meer wil weten over het Pen Emergency Fund kan dat op de website vinden en er over lezen in dit artikel.
