LEMMER – Stichting Museumhaven Leeuwarden maakt op dinsdag 21 september ter gelegenheid van 75 jaar bevrijding een herdenkingsreis met haar vlaggenschip, de voormalige beurtvaarder Stânfries X. De herdenkingsreis is een eerbetoon aan de heldendaad van Lemster en Rederij Stânfries- kapitein Gerben Bootsma en zijn driekoppige bemanning van stoomschip Holland- Friesland IV (zusterschip van Stânfries X) in de vroege nacht van 24 op 25 maart 1943. De familie Bootsma is betrokken bij de herdenkingsreis, die mede mogelijk wordt gemaakt door provincie Fryslân en V-fonds. Rond 17.00 uur zal de boot in Lemmer zijn en er zal een ceremonie worden gehouden voor Gerben Bootsma en zijn heldendaad. Daar zal ook zijn familie bij zijn.
Deze herdenkingsreis met expositie aan boord, is de opmaat van het project ‘Held tegen wil en dank’ (2021-2022) dat naast de reis bestaat uit een docudrama, een omvangrijk educatief programma voor het onderwijs en een evenement rond het thema keuzes maken. Voor het geheel werkt Museumhaven Leeuwarden samen met haar partners Artisan Creatives en Studio Zeepsop.
Bootsma en bemanning redden Engelse bevrijders en geheim agent
Het verhaal en de aanleiding voor de herdenkingsreis in het kort: Kapitein Bootsma en zijn bemanning, allen in dienst van de NV Rederij Stanfries te Leeuwarden, redden acht mannen uit een rubberbootje dat ronddobbert in het koude water van het IJsselmeer ten noordoosten van Enkhuizen in de nog jonge nacht van 25 maart 1943. Het blijken zeven Engelse bemanningsleden van de HR665 (een Handley Page Halifax MKII bommenwerper) en de Nederlandse geheim agent Pieter Roelof Gerbrands. Het vliegtuig waarin zij zaten is gecrasht na beschieting door een Duitse nachtjager. Kapitein Bootsma besluit de Engelsen aan wal te brengen in Enkhuizen, maar laat Gerbrands op diens uitdrukkelijke verzoek ontsnappen voor hij afmeert aan de kade. Gerbrands kan dankzij de verzetsdaad van Bootsma zijn belangrijke missie voor het verzet voltooien in opdracht van het in Londen gevestigde Bureau Inlichtingen. Kapitein Bootsma wordt anderhalve week later door de Duitsers thuis in Lemmer opgepakt en gevangengezet, eerst in Nederland, daarna in Duitsland. Zijn familie ziet hem nooit meer terug: de zieke Gerben Bootsma overlijdt in Duitse gevangenschap een paar dagen na de bevrijding op 28 maart 1945.
Herdenkingsreis
De herdenkingsreis van Stânfries X begint in Stavoren van waaruit koers wordt gezet richting Enkhuizen. Enkele mijlen voor de kust wordt op open water een ceremoniële plechtigheid met kranslegging gehouden ter nagedachtenis aan de bij de beschieting van de HR665 omgekomen tweede verzetsman, Aernout Bergmann.
Naar Lemmer
Na de ceremonie zet Stânfries X koers naar Lemmer om af te meren in Het Dok. Aan de kade in zijn geboorteplaats wordt een ceremonie gehouden ter nagedachtenis aan kapitein Gerben Bootsma. Stichting Museumhaven Leeuwarden gedenkt hem samen met zijn familie. De voormalig kapitein van NV Rederij Stânfries in Leeuwarden, betaalde de hoogste prijs voor zijn plichtsgetrouw handelen en voor een verzetsdaad die de historie mede bepaalde. Een held tegen wil en dank.
In hem en zijn bemanning gedenken we alle opvarenden van Rederij Stânfries gedurende de Tweede Wereldoorlog en eren we hun en hun families voor hetgeen zij in die oorlogsjaren bij uitoefening van hun functie hebben ondergaan. Met dit historische verhaal draagt Stichting Museumhaven Leeuwarden als eigenaar van de beurtvaarder Stânfries X bij aan het levend houden van de herinnering aan de eminente bijdrage van de Friese beurtvaart, ook gedurende de oorlogsjaren
1940-1945.
Wat deed Gerben Bootsma?
In de nacht van 24 op 25 maart 1943 is de Lemster schipper Gerben Bootsma met het beurtschip Holland- Friesland IV van NV Rederij Stânfries onderweg van Amsterdam naar Leeuwarden als hij boven het donkere water ten noordoosten van Enkhuizen vuurpijlen ziet. Ze blijken afgeschoten vanuit een klein rubberbootje, waarin zeven Engelsen en een Nederlander zitten die in de mist ronddobberen. De schipper aarzelt niet en doet wat iedere schipper doet vanuit goed zeemanschap en haalt de mannen aan boord, want wie vaart staat een ander bij in nood. De Engelsen zijn bemanningsleden van de Handley Page Halifax HR665 te zijn, een in Engeland opgestegen bommenwerper en vrachtvliegtuig. De achtste man is de Nederlander Pieter Roelof Gerbrands, een door de Bureau Inlichtingen in Londen gestuurde geheim agent die samen met collega Aernout Bergmann in Noord- Holland gedropt moest worden. Bergmann overleeft de beschieting van de HR665 door de Duitse nachtjager helaas niet en is in het koude IJsselmeer gebleven. Gerbrands vertelt Bootsma over zijn geheime missie. Kapitein Bootsma besluit hem in de haven van Enkhuizen te laten ontsnappen.
Gevangen gezet
De bemanningsleden van de HR665 worden op de kade meegenomen door de gewaarschuwde politie die hen overlevert aan de Sicherheitsdienst. Na een kort verhoor zet Bootsma zijn reis naar Amsterdam voort. Weer thuis in De Lemmer informeren op 3 april een paar mannen bij Bootsma naar het voorval en hij gaat op verzoek met hen mee. De Duitsers hebben de overleden Aernout Bergmann in het IJsselmeer gevonden en in zijn kleding aanwijzingen gevonden van de geheime missie die Bergmann en Gerbrands onder de codenamen St. John en St. Andrew zullen uitvoeren. De kapitein van Rederij Stânfries keert niet meer terug. Hij wordt gevangen gezet, net als de overige drie bemanningsleden die later overigens worden vrijgelaten. Bootsma niet: hij belandt eerst in het Haagse Oranjehotel, vervolgens in Utrecht en hoort levenslange tuchthuisstraf tegen zich eisen. Op 20 mei 1944 wordt hij overgebracht naar het Duitse Kleve, later naar Rheinbach, dan naar Dietz am Lahn en als de Amerikanen in 1945 oprukken in Duitsland, wordt de verzwakte Bootsma op het laatste moment overgebracht naar het tuchthuis in Butzbach waar hij op 20 maart 1945 uitgeput in het ziekenhuis wordt opgenomen. Op 28 maart 1945 bevrijden de Amerikanen Butzbach, maar kapitein Bootsma proeft slechts enkele dagen van het ‘zoet der bevrijding’. Hij overlijdt in Butzbach op 2 april en wordt als oorlogsslachtoffer begraven op het Nederlandse Ereveld in Frankfurt am Main.
Sjoerdje Bootsma – De Boer bleef achter met 8 kinderen
Zijn vrouw Sjoerdje Bootsma- de Boer blijft met acht kinderen in De Lemmer achter. Als zij in 1967 overlijdt, worden haar asresten bijgezet in het oorlogsgraf van haar man. In 1946 ontvangt Bootsma postuum een Engelse onderscheiding wegens het redden van vliegeniers in de oorlog. In het Lemster nieuwbouwplan Rien uit begin jaren zestig wordt een straat vernoemd naar de moedige kapitein die zijn leven liet bij het uitoefenen van zijn functie in dienst van de NV Rederij Stânfries.
Pieter Roelof Gerbrands (overleden op 11 september 1999) slaagt in het volbrengen van zijn missie: het opzetten van een koerierslijn vanuit de Pyreneeën naar Nederland. Hij wordt na de Tweede Wereldoorlog ruimschoots gelauwerd met het Kruis van Verdienste, het Bronzen Kruis en de Amerikaanse Star Medal Bronze.
Meer informatie over Bootsma en zijn heldendaad is te vinden op Spanvis.
